Wielkanoc

Wiosna, cieplejszy powiał wiatr i jak co roku świętujemy Wielkanoc czyli misterium męki i zmartwychwstania Pańskiego. Jednak w tym roku oprócz ciepłych powiewów wiosny czujemy także zimny wiatr historii, która szczerzy kły na Ukrainie. Wielu z nas otworzyło gościnnie drzwi swoich domów dla uchodźców przed wojną. Udzielamy pomocy na różne sposoby. W takim indywidualnym spotkaniu widzimy konkretnych ludzi z ich szczególną historią. Przestają być medialną statystyką, stają się nam bliscy. Szukamy wspólnego języka, przyglądamy się sobie. Ważne stają się także powinowactwa religijne. Wielu Ukraińców to osoby wierzące, wyznawcy prawosławia, a także grekokatolicy. Co wiemy o tych odłamach chrześcijaństwa?

Prawosławie, czyli z gr. orthodoxos – ortodoksja, jeszcze w średniowieczu zaznaczyło swą odrębność od katolicyzmu,  potwierdzając to tzw. schizmą wschodnią w 1054 r. Struktura organizacyjna prawosławia składa się zasadniczo z niezależnych od siebie patriarchatów, nie uznaje się prymatu jakiegokolwiek biskupa, w tym także papieża – biskupa Rzymu. Dzisiejszy Kościół na Ukrainie to właściwie cztery odrębne struktury: Cerkiew Patriarchatu Kijowskiego, Autokefaliczna Cerkiew Prawosławna, Cerkiew Patriarchatu Moskiewskiego oraz Kościół Katolicki Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego. Pierwszy Kościół powstał  w wyniku proklamowania niepodległości Ukrainy w roku 1992. Drugi z Kościołów powstał jeszcze w okresie międzywojennym, kiedy to ludność Ukrainy zapragnęła niezależności od Cerkwi Moskiewskiej. Zaś trzeci – uznaje zwierzchnictwo moskiewskich czyli rosyjskich duchownych. Natomiast Kościół katolicki czyli grekokatolicy czerpie z tradycji unii brzeskiej z 1596 r. – ówczesna Cerkiew Prawosławna uznała podległość papieżowi i dogmaty katolickie. W zamian utrzymała swój obrządek i osobowość prawną.

Jak widać, struktura organizacyjna Kościoła na Ukrainie jest dość skomplikowana.  A jak  wyglądają tradycje liturgiczne Wielkanocy oraz obyczaje związane z tym świętem?

Podobnie jak u katolików Wielkanoc w prawosławiu i  u grekokatolików jest świętem ruchomym, jednak ze względu na stosowanie kalendarza juliańskiego (a nie gregoriańskiego) zazwyczaj wypada inaczej  – w tym roku to 24 kwietnia, tydzień później niż u nas.

Tydzień przed Wielkanocą Ukraińcy idą do cerkwi, aby poświęcić gałązki wierzby. Ten dzień nazywa się Вербна неділя / Wierzbna niedziela (odpowiednik naszej Palmowej Niedzieli) i jest przypomnieniem biblijnego wydarzenia – wjazdu Jezusa do Jerozolimy, kiedy był witany palmowymi gałązkami.

Liturgia wielkanocna rozpoczyna się w nocy z Wielkiej Soboty na Wielką Niedzielę  o godz. 23.30, kiedy to odprawiana jest tzw. jutrznia paschalna. Wierni z kapłanem okrążają trzykrotnie cerkiew od zachodu na wschód i zatrzymują się przed zamkniętymi drzwiami, które symbolizują otchłań piekła. Gdy kapłan zapuka trzy razy krzyżem i otworzy je, wierni mogą wejść do środka. To odniesienie do odrzucenia kamienia z grobu Chrystusa.

Charakterystycznym motywem trwającego kilka godzin wielkanocnego nabożeństwa w cerkwi jest wychodzenie kapłana przed wiernych i wznoszenie trzykrotnego okrzyku „Христос воскрес!” (Chrystus Zmartwychwstał). Wierni odpowiadają wtedy duchownemu – „Воістину воскрес!” (Prawdziwie Zmartwychwstał).

Całe nabożeństwo trwa aż do rana, około 4 nad ranem święci się koszyki. W koszyku powinny się znaleźć: паска / paska (tradycyjna babka wielkanocna), яйця / jajka, ковбаса / kiełbasa, шинка / szynka, масло / masło, хрін / chrzan, сіль / sól, свічка / świeczka.

Po powrocie z cerkwi spożywane jest uroczyste  śniadanie. Tradycją przy świątecznym śniadaniu jest bicie się jajkami przy okrzyku „Христос Воскрес” (Chrystus Zmartwychwstał) – „Воістину Воскрес” (Prawdziwie Zmartwychwstał). Jajko, które okaże się najmocniejsze – wygrywa, a zwycięzca dostaje w nagrodę potłuczone jajko przeciwnika. Warto też dodać, że cały tydzień po Wielkanocy (czasami nawet dłużej) Ukraińcy witają się powyższymi słowami.

Co ciekawe, tydzień po Wielkanocy obchodzi się święto zmarłych, tzw. Проводи lub Гробки (Hrobki). Ukraińcy jadą na cmentarz i urządzają tam piknik, ponieważ zgodnie z tradycją należy podzielić się jedzeniem i napojami ze zmarłymi krewnymi (pobrzmiewa tu oczywiście słowiańska tradycja dziadów znana nam dobrze dzięki Adamowi Mickiewiczowi).

Tak więc Wielkanoc ukraińska, mimo pewnych różnic liturgiczno-obyczajowych, jest bardzo bliska katolickiej tradycji, bo przecież łączy nas wspólna chrześcijańska więź. Jak będzie wyglądała Wielkanoc w tym roku na Ukrainie, na czyje groby pójdą wierni podzielić się świątecznymi potrawami? Czy będą mogli w pełni doświadczać radości zmartwychwstania Jezusa – zwycięzcy śmierci, piekła i szatana?

Aleksandra Radziszewska