Szlakiem zabytków hydrotechniki

20 lipca 2021 r. zwiedziliśmy Bydgoszcz, miasto zwane wodną stolicą Polski. W okolicy Bydgoszczy królowa naszych rzek Wisła łączy się z rzeką Brdą, a od XVIII wieku przez Kanał Bydgoski z Notecią, Odrą i Europą Zachodnią. Brda, Wisła i kanał Bydgoski tworzą Bydgoski Węzeł Wodny, który dzisiaj nie ma znaczenia gospodarczego, ale posiada ciekawe urządzenia hydrotechniczne: śluzy umożliwiające przepływanie statków między zbiornikami o różnych poziomach oraz jazy służące do spiętrzania wody w zbiorniku.

Po przyjeździe do Bydgoszczy, jadąc na spotkanie z przewodnikiem, z okien autokaru zobaczyliśmy konny pomnik króla Kazimierza Wielkiego, trzymającego berło i zwój papieru – akt lokacyjny miasta. Dokument lokacyjny król wydał Bydgoszczy w 1346 roku. Zawierał on m.in. prawo prowadzenia handlu spławnego nadane mieszkańcom.

Z przewodnikiem spotkaliśmy się przed Bazyliką Mniejszą św. Wincentego a´ Paulo. Jest to największa świątynia w Bydgoszczy, a zarazem jedna z największych w Polsce. Bazylika jest zwieńczona ogromną żelbetonową kopułą o średnicy 40 m, a zaprojektował ją polski architekt Adam Ballenstaedt na wzór rzymskiego Panteonu.

Po zwiedzeniu bazyliki udaliśmy się na plac Starego Rynku. Został on wytyczony w momencie nadania lokacji miasta przez Kazimierza Wielkiego i przetrwał w tym miejscu do dnia dzisiejszego. Przez wieki zmieniała się jego zabudowa, a obecna pochodzi z XIX wieku. Na płycie rynku w 2019 roku wytyczono przebieg 18. południka i zarys dawnego ratusza oraz zegar z czasem bydgoskim, który jest o 12 minut wcześniejszy od czasu środkowoeuropejskiego. Przewodnik poinformował nas, że w kamienicy pod numerem 15, kilka razy dziennie otwiera się okno, w którym w oparach dymu ukazuje się postać zanosząca się przeraźliwym śmiechem. Jest to Mistrz Twardowski, który według legendy, mieszkał w sąsiedniej kamienicy podczas pobytu w Bydgoszczy w 1560 roku. Wpatrywaliśmy się w to okno, aby zobaczyć mistrza. Niestety, naszej grupie postać Twardowskiego nie ukazała się. Przy Rynku znajduje się Bydgoski Ratusz, który mieści się w okazałym budynku dawnego kolegium jezuickiego z XVI wieku. Przewodnik zapoznał nas z bogatą historią Bydgoszczy.

Po opuszczeniu Rynku zwiedziliśmy pobliską bydgoską farę p.w. św. Mikołaja i św. Marcina, która w 2004 roku została podniesiona do rangi katedry Diecezji Bydgoskiej. Ceglany gotycki budynek świątyni pochodzi z II polowy XV wieku i jest uważany za najstarszy w Bydgoszczy. Wnętrze katedry zachwyca bogactwem kolorowych polichromii z początku XX wieku i kojarzy się z wnętrzem Kościoła Mariackiego w Krakowie, czy też kościoła św. Wojciecha w Poznaniu. Najważniejszym zabytkiem katedry i obiektem kultu religijnego jest obraz Madonny z Różą. Madonna w jednej ręce trzyma Dzieciątko, a w drugiej kwiat małej różyczki. Nazywana Matką Boską Pięknej Miłości chętnie jest nawiedzana przez wiernych. Na południowej ścianie świątyni, na koszu rynny jest wytłoczony mały orzełek w koronie. W czasach okupacji hitlerowskiej był to jedyny orzeł w mieście, którego nie zauważyli Niemcy.

Potem udaliśmy się na położoną w samym centrum miasta Wyspę Młyńską. Jest to bardzo zielone, spokojne i niezwykle urzekające miejsce. W parkowej zieleni znajdują się zabytkowe obiekty, pełniące obecnie funkcje muzealne. Wśród nich na uwagę zasługują: Europejskie Centrum Pieniądza, powstałe w miejscu zabudowań słynnej w całym kraju Mennicy Bydgoskiej działającej w XVI i XVII wieku, Biały Spichlerz z XVIII w. uważany za najstarszy obiekt na wyspie oraz Dom Leona Wyczółkowskiego położony naprzeciwko ogromnych Młynów Rothera. Tutaj przebiega Szlak Wodny, Przemysłu i Rzemiosła TeH₂O, który łączy historię 15 miejsc wpisanych w przestrzeń miejską związanych z wodą. Położenie miasta w sąsiedztwie rzek sprawiło, że w XV i XVI wieku Bydgoszcz dynamicznie rozwijała się gospodarczo, a jej mieszkańcy bogacili się przede wszystkim na handlu zbożem. Po obu stronach rzeki i na dawnej Wyspie Menniczej przekształconej później w Wyspę Młyńską powstał duży kompleks spichrzy i młynów wzniesionych w celu magazynowania ogromnych ilości zboża. Zwożono je tutaj z Wielkopolski, Pałuk, Krajny i Kaszub i wywożono w górę rzeki do Gdańska. Dalszy rozwój miasta nastąpił z chwilą wybudowania Kanału Bydgoskiego. Wybudowano go za czasów Królestwa Polskiego po I rozbiorze Polski za panowania władcy Prus Fryderyka II. Przy jego budowie pracowało 10 tysięcy robotników, spośród nich 2 tys. straciło życie. Kanał zbudowano w okresie 18 miesięcy. Połączył on Bydgoszcz z Nakłem i Wisłę z Odrą w oparciu o ich dopływy i tym samym otwarła się droga wodna dla towarów przewożonych z Rosji i Królestwa Kongresowego do Cesarstwa Niemieckiego. Na przełomie XIX i XX wieku kanał obsługiwało prawie 3 tys. flisaków. Pracowali oni dla największego armatora Lloyda Bydgoskiego.

Mieliśmy także okazję zobaczyć tzw. Wenecję Bydgoską, czyli pierzeję kamienic i fabryk z XIX w. zlokalizowanych nieopodal wyspy Młyńskiej, która przylega do Młynówki – odnogi Brdy. Potem był rejs drewnianymi łódkami po Brdzie. W związku z tym, że każda z dwóch łodzi na pokład mogła zabrać max 12 pasażerów zostaliśmy podzieleni na dwie grupy, i naprzemiennie, kiedy jedna grupa płynęła łodziami, druga zwiedzała Wyspę Młyńską. Była to wspaniała okazja do zobaczenia miasta z perspektywy rzeki. Łodzie wystartowały z Wyspy Młyńskiej, a rejs pełen niezapomnianych wrażeń trwał ok. 30 minut. Po drodze mijaliśmy wiele ciekawych obiektów, m.in. budynek Opery Nowej oraz rzeźbę unoszącą się wysoko nad Brdą „Przechodzącego przez rzekę” autorstwa Jerzego Kędziory, która symbolizuje połączenie starej i nowej Bydgoszczy i upamiętnia wejście Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku. Z prawej strony zobaczyliśmy trzy zabytkowe spichrze, które są symbolem Bydgoszczy i współczesnym logo miasta. Spichrze zostały wybudowane w XVIII wieku przez kupca Samuela Engelmanna. W ich wnętrzu ma swoją siedzibę Muzeum Okręgowe. Przed wejściem do spichrzy znajduje się makieta średniowiecznej Bydgoszczy wykonana z brązu. Nad brzegiem rzeki widzieliśmy zabytkową barkę Lemara, zaadoptowaną na muzeum tradycji wodniackich i szyperskich. Barka została zbudowana w 1937 roku w Stoczni i Warsztatach Mechanicznych Lloyda Bydgoskiego SA w Bydgoszczy, a jej nazwa pochodzi od pierwszych liter imion rodziców właściciela jednostki szypra Adolfa Schmidta. Od strony rzeki pięknie prezentuje się XIX wieczny pałacyk Lloyda, należący do Lloyda Bydgoskiego, jednego z największych przedsiębiorców żeglugowych II Rzeczpospolitej. Dalej góruje nowoczesny budynek BRE, kilkakrotnie wyróżniony w ogólnopolskich konkursach architektonicznych. Po lewej stronie rzeki wspaniale prezentuje się ceglany budynek poczty głównej wybudowany w XVIII wieku. Duże wrażenie wywarł na nas nowoczesny Most Uniwersytecki przypominający swoim kształtem węzeł żeglarski, który z uwagi na wady konstrukcyjne został niedawno zamknięty.

Po rejsie był jeszcze krótki spacer po Bydgoszczy. Obiad zjedliśmy w restauracji „Zatoka” mieszczącej się w pobliżu Starego Miasta, w zabytkowym budynku byłej przystani wioślarskiej. Po posiłku udaliśmy się w drogę powrotną do Lubonia. Wycieczka odbyła się dzięki finansowemu wsparciu Starostwa Powiatowego w Poznaniu.

Maria i Jan Błaszczak