230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany!

Takie słowa wybrzmiewają w koncercie Jankiela, Żyda-patrioty, w Mickiewiczowskim poemacie „Pan Tadeusz”. To ważny tekst utrwalający naszą narodową pamięć o Konstytucji 3 Maja. W malarskiej wersji dokonuje tego samego sześćdziesiąt lat później Jan Matejko, szaman naszej historycznej wyobraźni, na swym wielkoformatowym obrazie „Konstytucja 3 maja 1791 roku”. Widzimy na nim triumfalny pochód posłów z Zamku Królewskiego, gdzie uchwalono Konstytucję do znajdującej się nieopodal katedry św. Jana. Dla pokoleń Mickiewicza i Matejki pamięć tego wydarzenia dodawała nadziei na odzyskanie niepodległego bytu państwowego.

A jak dzisiaj odnosimy się do wydarzeń sprzed 230 lat? 

Uchwalenie Konstytucji miało dość dramatyczny przebieg, nie było powszechnej zgody wśród obradującej szlachty. Dochodziło do mocnych gestów sprzeciwu, jak choćby posła kaliskiego Jana Suchorzewskiego, który wskazując na swego kilkuletniego syna, wyrażał swoje zdecydowane veto (można go zobaczyć na wspomnianym obrazie Matejki). Ostatecznie dokument powstał jako kompromis między królem Stanisławem Augustem a reformatorskim środowiskiem posłów z Hugonem Kołłątajem, Stanisławem Staszicem, Stanisławem Małachowskim czy Ignacym Potockim  na czele.

Konstytucja zgodnie z duchem oświecenia wprowadziła Monteskiuszowski trójpodział władzy, dzieląc ją na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Taka formuła obowiązuje do dziś. Zniosła liberum veto i wolną elekcję, uznawane powszechnie za główne przyczyny słabości i upadku państwa. Był to czas już po pierwszym rozbiorze z 1772 roku i Konstytucja miała wzmocnić polską państwowość i uniezależnić od obcych wpływów, głównie Rosji.

Tak się nie stało, przeciwnicy reform zawiązali konfederację targowicką i zdelegalizowali Ustawę Rządową. Wojna w jej obronie w 1792 r. zakończyła się klęską Rzeczypospolitej i drugim rozbiorem. Słowo Targowica do dziś w naszej rodzimej frazeologii oznacza zdradę narodową. Natomiast Konstytucja 3 Maja to synonim dążeń patriotycznych Polaków i jednocześnie jedno z najważniejszych polskich świąt narodowych. Przez lata zaborów, ale także po odzyskaniu niepodległości data ta stała się symbolem walki Polaków o odzyskanie suwerenności i niezawisłości państwa. I dziś jesteśmy dumni z postępowości i nowoczesności uchwał z 1791 roku.

A czy dzisiaj, żyjąc w suwerennym, wolnym państwie znamy treść obecnie obowiązującej Konstytucji? W tym roku ze względu na pandemię nie świętowano hucznie rocznicy 3 Maja w przestrzeni publicznej. Może w takim razie w domowym zaciszu „My, Naród Polski” po prostu  przeczytajmy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku.

Aleksandra Radziszewska