Gazeta Lubońska – portal mieszkańców Lubonia
„GL”: Od kiedy jako socjolog specjalizuje się Pan w obszarze suicydologii i jakie były tego przesłanki?
Adam Czabański: Zaczęło się jeszcze podczas studiów na Wydziale Nauk Społecznych UAM w połowie lat 90. XX wieku. Wówczas to w ramach zajęć z Patologii społecznych miałem przygotować referat o samobójstwach w Polsce. Temat bardzo mnie zainteresował i zdecydowałem się na napisanie pracy magisterskiej poświęconej samobójstwom młodzieży. Im głębiej wczytywałem się w tę problematykę, tym więcej się pojawiało pytań i kolejnych obszarów do eksploracji. Pracując naukowo, zauważyłem, że istnieje multum aspektów zachowań samobójczych jeszcze nieprzebadanych. Owocem moich badań był doktorat i wreszcie habilitacja, w której opisałem (jako pierwszy w Polsce) fenomen samobójstw altruistycznych. Zauważyłem, że zjawisko zachowań samobójczych podlega oddziaływaniu różnych czynników społecznych zmieniających się czasie i w przestrzeni. Owa wieloaspektowość zjawiska zachowań samobójczych zachęciła mnie do podjęcia wysiłków w ramach szeroko pojętej profilaktyki. Moje działania mają za cel ograniczenie liczby samobójstw i prób samobójczych w Polsce. Działam więc w Polskim Towarzystwie Suicydologicznym (pełnię funkcję wiceprezesa) oraz jako ekspert w Biurze ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
„GL”: Jakie są najważniejsze czynniki ryzyka związane z samobójstwem, na które zwraca się uwagę w dziedzinie suicydologii?
Adam Czabański: Czynników tych jest dość dużo. Możemy wymienić czynniki ryzyka społeczno-ekonomiczne, psychologiczne, psychiatryczne i somatyczne.
- Można więc powiedzieć, że takim czynnikiem jest płeć męska – mężczyźni częściej niż kobiety popełniają samobójstwo.
- Jeśli chodzi o wiek to istnieją grupy podwyższonego ryzyka: 15-30 lat i po 65 roku życia oraz mężczyźni w wieku średnim.
- Stan cywilny: rozwód, separacja, wdowieństwo i stan wolny zwiększają ryzyko samobójstwa przede wszystkim wśród mężczyzn.
- Zawód: zwiększona liczba samobójstw występuje wśród weterynarzy, farmaceutów, lekarzy i rolników.
- Miejsce zamieszkania: w Polsce najwięcej samobójstw popełnianych jest na wsi.
Inne czynniki ryzyka: migracja, osamotnienie, izolacja społeczna, konflikty rodzinne, zmiana i utrata pracy, konflikt z prawem.
Ponadto: wcześniejsze próby samobójcze, samobójstwo kogoś z rodziny, bycie ofiarą przemocy rodzinnej, bycie ofiarą przestępstwa na tle seksualnym, bariery w dostępie do lecznictwa psychiatrycznego, łatwy dostęp do środków działających śmiertelnie, zła sytuacja materialna, okres żałoby, nadużywanie alkoholu, przewlekłe choroby somatyczne, przewlekła bezsenność, przewlekłe dolegliwości bólowe.
Warto też tu wskazać cechy osobowości związane z zachowaniami samobójczymi takie jak: niskie poczucie własnej wartości, introwersja, neurotyzm, pasywność, impulsywność, stany lękowe.
Ryzyko samobójstwa najwyższe jest u ludzi z chorobą afektywną dwubiegunową (8%), w chorobie afektywnej jednobiegunowej (blisko 7%), w schizofrenii (ponad 5%), w uzależnieniu od alkoholu (7%).
„GL”: W jaki sposób media społecznościowe i Internet wpływają na ryzyko samobójstwa? Czy istnieją sposoby na zmniejszenie tego wpływu?
Adam Czabański: W cyberprzestrzeni temat zachowań samobójczych bywa obecny zwłaszcza na forach dyskusyjnych oraz na blogach. Niestety przeważają materiały aprobujące samobójstwo jako wolny wybór człowieka. Te szkodliwe treści powinny być usuwane przez administratorów stron. Pozostawienie tak toksycznych informacji namawiających do samobójstwa wymaga reakcji nie tylko policji monitorującej strony internetowe, ale także i użytkowników, którzy powinni wywierać presję właśnie na administratorów stron, aby ci pewne materiały blokowali lub usuwali komentarze zachęcające do popełnienia samobójstwa. Kilka lat temu przyłączyłem się do akcji grupy dziennikarzy, którzy postanowili na takich stronach popierających zachowania samobójcze umieszczać swoje krytyczne komentarze nawołujące do ochrony ludzkiego życia i do rozwijania działań pomocowych dla osób znajdujących się w kryzysie samobójczym. Poprzez te komentarze starano się propagować negatywne nastawienie do podejmowania prób samobójczych i samobójstw. Myślę, że każdy może w ten sposób przyłączyć się do walki o Internet wolny od treści gloryfikujących zachowania samobójcze.
„GL”: Jakie znaczenie ma wsparcie społeczne w prewencji samobójstw? Jak można je wzmocnić?
Adam Czabański: To jest sprawa zupełnie kluczowa – kwestia wspierania osób zagrożonych samobójstwem. Ważne jest to, aby najbliżsi wyłapywali sygnały ostrzegawcze, że bliski ma myśli samobójcze i prawdopodobnie planuje odebranie sobie życia. Aby to wsparcie społeczne było skuteczne trzeba z uważnością wysłuchiwać drugiego człowieka, towarzyszyć mu w kryzysie, pomagać skontaktować się z profesjonalistami niosącymi skuteczną pomoc: psychologami, psychoterapeutami, psychiatrami. Podstawą tego wsparcia społecznego jest zatem pielęgnowanie komunikacji wewnątrzrodzinnej.
„GL”: Jakie są aktualne trendy i statystyki dotyczące samobójstw, a także jakie są najważniejsze zmiany w dziedzinie suicydologii w ostatnich latach?
Adam Czabański: W Polsce od roku 2019 utrzymuje się w ogólnej populacji stabilizacja. Liczba samobójstw według danych Komendy Głównej Policji waha się od 5108 do 5255. W Polsce od wielu lat mężczyźni sześciokrotnie częściej niż kobiety popełniają samobójstwo. Współcześnie problemem jest wzrost liczby samobójstw wśród młodzieży w wieku 13-18 lat. Obserwuje się tu wzrost o ponad 60% w stosunku do czasów sprzed pandemii Covid-19.
W ostatnich latach prowadzone są interesujące badania opisujące wpływ klimatu, pory roku, pory dnia i nocy na dynamikę samobójstw. Nadal bada się szczegółowe aspekty socjologiczne wpływające na zjawisko zachowań samobójczych. Trzeba przecież nieustannie rozważać zmienność i dynamikę zdarzeń oraz wieloczynnikowość. Rozwijają się niezwykle ważne badania biologicznych markerów zachowań samobójczych. Bada się także dziedziczne uwarunkowania skłonności samobójczych. Najnowsze badania wskazują na związek między zachowaniami samobójczymi, a zapalnymi zmianami w mózgu.
W Polsce podejmowane są interesujące działania propagujące wiedzę suicydologiczną. Przykładem jest realizacja Programu Zdrowia Psychicznego w kontekście ograniczania liczby zachowań samobójczych i depresji (Narodowy Program Zdrowia na lata 2021-2025). Istnieje Biuro ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, które koordynuje te działania, organizuje rozmaite szkolenia, między innymi dla dziennikarzy, nauczycieli i pedagogów. Wiele cennych działań w postaci szkoleń, webinarów, wykładów otwartych prowadzi Polskie Towarzystwo Suicydologiczne. Ruszyła właśnie czwarta edycja Studiów Podyplomowych z Suicydologii w Menedżerskiej Akademii Nauk Stosowanych w Warszawie. Ponadto na niektórych uczelniach (np. Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim, Uniwersytecie Medycznym w Łodzi, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego) prowadzone są zajęcia ze studentami poruszające wybrane aspekty suicydologii. Ja sam prowadzę takie wykłady fakultatywne w Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim oraz na Wydziale Teologicznym UAM. Przygotowywane są procedury i poradniki dla przedstawicieli zawodów stykających się z problematyką zachowań samobójczych: dla policjantów, lekarzy, interwentów kryzysowych, operatorów telefonów zaufania, pracowników socjalnych i dla osób duchownych.
„GL”: Jakie role odgrywają rodzina i przyjaciele w procesie rekonwalescencji osób, które przeżyły próby samobójcze?
Adam Czabański: Ta rola jest bardzo istotna. Rodzina i przyjaciele zazwyczaj są w szoku po próbie samobójczej bliskiego człowieka. Po odratowaniu człowiek, który targnął się na swoje życie, musi być otoczony szczególną opieką i uwagą. Na pewno w pierwszych tygodniach, a nawet miesiącach po próbie samobójczej osoba ta nie powinna być pozostawiona sama w domu. Bliscy powinni zorganizować osobie po próbie samobójczej konsultacje z psychologiem lub psychiatrą. Kontaktując się z bliskim po próbie samobójczej, należy zapewniać go o swojej trosce i miłości. Jest to trudny i długotrwały okres, ale wielu ludziom można skutecznie pomóc, okazując im zainteresowanie i poświęcając im swój czas.
„GL”: Jakie jest najważniejsze przesłanie, które chciałby Pan przekazać społeczeństwu w kontekście samobójstw i prewencji?
Adam Czabański: Wszyscy możemy pomóc cierpiącym ludziom otaczając ich swoim zainteresowaniem i miłością. Możemy pomagać innym, jeśli będziemy ich uważnie wysłuchiwać i jeśli będziemy tym osobom towarzyszyć. Trzeba namawiać osoby w kryzysie samobójczym do korzystania z wiedzy i pomocy specjalistów. Ta pomoc jest skuteczna. Pamiętajmy, że każdy człowiek jest wyjątkowy i każdy zasługuje na życie obfitujące w dobrostan psychiczny i społeczny.
„GL”: Dziękujemy Panu bardzo.
Rozmowę przeprowadził Paweł Wolniewicz
